ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΤΡΥΦΩΝΟΣ*
Η λέξη αιματουρία είναι ελληνική σύνθετη λέξη (αίμα +ουρώ) και χρησιμοποιείται αυτούσια και στην αγγλική ιατρική ορολογία (Haematuria). Η γενική χρήση του όρου «αίμα» για οποιοδήποτε βιολογικό υγρό έχει κόκκινο χρώμα, οδήγησε και στη δημιουργία της λέξης αιματουρία. Στην πραγματικότητα όμως, το αίμα αποτελείται από διάφορα κύτταρα και συστατικά, και μόνο το ένα από αυτά, τα ερυθρά αιμοσφαίρια, είναι αυτά που δίνουν στο αίμα το χαρακτηριστικό ερυθρό χρώμα.
Έτσι, διαμορφώθηκε ο όρος αιματουρία, που δηλώνει την παρουσία ερυθρών αιμοσφαιρίων στα ούρα.
Σε τυχαία ανάλυση ούρων βρέθηκε αίμα στα ούρα, εγώ όμως δεν είδα κόκκινα ούρα. Είναι φυσιολογικό;
Τα φυσιολογικά ούρα έχουν χροιά ωχροκίτρινη και όψη διαυγή. Για να αλλάξει το χρώμα των ούρων και να γίνει αντιληπτή η αιματουρία θα πρέπει να απεκκρίνεται τουλάχιστον 1ml αίματος σε ένα λίτρο ούρων. Συνεπώς μπορεί πολλές φορές η αιματουρία να μην είναι εμφανής με γυμνό μάτι, παρά μόνο στο μικροσκόπιο και ονομάζεται μικροσκοπική αιματουρία. Αντίθετα, η αιματουρία που γίνεται εμφανής με γυμνό μάτι, δηλαδή με αιματηρά κόκκινα ούρα ονομάζεται μακροσκοπική.
Κόκκινα ούρα=αίμα στα ούρα;
Η παρουσία ερυθρού χρώματος ούρων, δεν σημαίνει απαραίτητα την ύπαρξη αίματος στα ούρα. Πολλές καταστάσεις, όπως η μυοσφαιρινουρία, ο ίκτερος, διάφορες μεταβολικές παθήσεις (πορφυνουρία, αλκαπτονουρία), η λήψη διαφόρων φαρμάκων όπως το ανιφυματικό ριφαμπικίνη, η λήψη διαφόρων βιταμινών και καθαρτικών μπορεί να δώσουν στα ούρα κόκκινο χρώμα. Ακόμα η λήψη ορισμένων τροφών που περιέχουν χρωστικές, όπως τα παντζάρια ή γλυκά που καταναλώνουν κυρίως τα παιδιά και περιέχουν την χρωστική ροδαμίνη Β. Επιπλέον, πρέπει να αποκλειστεί η επιμόλυνση των ούρων με αίμα εκτός του ουροποιητικού, όπως πχ σε γυναίκα που έχει περίοδο, όπου το αίμα πιθανόν να προέρχεται από εκεί.
Αν και πολλές φορές από το ιστορικό, την κλινική εξέταση και την όψη των ούρων ο ουρολόγος μπορεί να αναγνωρίσει αυτές τις αιτίες, η μικροσκοπική ανάλυση των ούρων είναι αυτή που θα επιβεβαιώσει ή όχι την αιματουρία.
Έχω αιματουρία. Πρέπει να ανησυχώ;
Καταρχάς πρέπει να τονιστεί ότι η αιματουρία δεν είναι πάθηση αλλά σύμπτωμα. Είναι, δηλαδή η εκδήλωση και το αποτέλεσμα κάποιας πάθησης. Τα ούρα υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν περιέχουν αίμα. Έτσι η παρουσία ερυθρών αιμοσφαιρίων στα ούρα είναι πάντα παθολογική κατάσταση και χρειάζεται διερεύνηση από τον ουρολόγο.
Τα ούρα αποτελούν το προϊόν του φιλτραρίσματος του αίματος από τα νεφρά. Με τα ούρα αποβάλλονται άχρηστες ουσίες από το αίμα και επιτυγχάνεται η «ομοιόσταση», η ισορροπία, δηλαδή των υγρών και των ηλεκτρολυτών στο σώμα. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια δεν φιλτράρονται από τα νεφρά, έτσι τα ούρα έχουν το χαρακτηριστικό κιτρινωπό χρώμα τους.
Πού μπορεί να οφείλεται η αιματουρία;
Παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν αιματουρία είναι:
- Λοιμώξεις του ουροποιητικού: Η ανάπτυξη και ο πολλαπλασιασμός βακτηρίων στο ουροποιητικό προκαλεί ουρολοίμωξη και συνοδεύεται από διάφορα συμπτώματα. Ανάλογα με την εντόπιση διακρίνεται σε ουρηθρήτιδα, κυστίτιδα ή πυελονεφρίτιδα. Πολλές φορές συνοδεύεται από μακροσκοπική αιματουρία ενώ σχεδόν πάντοτε από μικροσκοπική αιματουρία.
- Λίθοι στα νεφρά: Αν και η νεφρολιθίαση μπορεί να είναι ανώδυνη, η μετακίνηση του λίθου και η απόφραξη προκαλούν έντονο άλγος, τον κολικό του νεφρού και μπορεί να προκαλέσουν αιματουρία.
- Υπερτροφία του προστάτη: Ο προστάτης είναι ένας αδένας που ανευρίσκεται μόνο στους άνδρες και βρίσκεται κάτω από την ουροδόχο κύστη περιβάλλοντας την ουρήθρα. Με την ηλικία αρχίζει να μεγαλώνει σε μέγεθος συμπιέζοντας την ουρήθρα και προκαλώντας δυσκολία στην ούρηση. Συχνά συνοδεύεται από αιματουρία, λόγω την ύπαρξης πολλών αγγείων που δημιουργούνται με την υπερτροφία. Ο καρκίνος του προστάτη καθώς και φλεγμονή του οργάνου (προστατίτιδα) μπορεί να προκαλέσουν τα ίδια συμπτώματα.
- Καρκίνος ουροποιητικού: Η αιματουρία είναι συνήθως η μοναδική εκδήλωση των καρκίνων του ουροποιητικού (της ουρ. κύστης, των ουρητήρων και του νεφρού), οι οποίοι δυστυχώς σπάνια δίνουν σημεία ή συμπτώματα και η πρώτη τους κλινική εκδήλωση είναι η αιματουρία. Έτσι, κάθε αιματουρία κινεί την υποψία ύπαρξης καρκίνου του ουροποιητικού συστήματος και είναι απαραίτητος ο έλεγχος για αποκλεισμό κακοήθειας.
- Τραυματισμός του ουροποιητικού: Συχνότεροι είναι οι τραυματισμοί των νεφρών, ενώ οι τραυματισμοί της ουροδόχου κύστης και των ουρητήρων είναι σπανιότεροι (πχ μετά από καθετηριασμό ή χειρουργικές επεμβάσεις ουροποιητικού)
- Νεφρική νόσος: Ιογενείς ή άλλες λοιμώξεις που προκαλούν σπειραματονεφρίτιδες, παθήσεις των αιμοφόρων αγγείων (αγγειίτιδες) καθώς και διάφορες νεφροπάθειες, εμφανίζουν κυρίως μικροσκοπική αιματουρία.
- Κληρονομικές διαταραχές: Δρεπανοκυτταρική αναιμία, σύνδρομο Alport κλπ.
- Φάρμακα, όπως τα διάφορα αντιπηκτικά (ηπαρίνη, ασπιρίνη) σπάνια προκαλούν από μόνα τους αιματουρία, χωρίς να υπάρχει κάποια πάθηση στο ουροποιητικό. Απλά καθιστούν πιο εύκολο να εκδηλωθεί η αιματουρία, εφόσον υπάρχει κάποια άλλη πάθηση.
Ποιες εξετάσεις πρέπει να γίνουν για τη διερεύνηση της αιματουρίας;
Κάθε επεισόδιο αιματουρίας πρέπει να αξιολογείται ξεχωριστά, και να γίνεται πάντα αποκλεισμός του ενδεχομένου η αιματουρία να οφείλεται σε κάποιον κακοήθη όγκο του ουροποιητικού.
Ο ουρολόγος μέσα από τις πληροφορίες που θα αντλήσει μέσα από το ιστορικό, την εξέταση και τις διάφορες εξετάσεις, θα προσπαθήσει να ανακαλύψει την αιτία της αιματουρίας.
Για την επιβεβαίωση της αιματουρίας απαιτείται μια γενική ανάλυση ούρων, στην οποία τα ερυθρά αιμοσφαίρια αναγνωρίζονται στο μικροσκόπιο. Η εξέταση είναι πολύ σημαντική, καθώς αυτή μπορεί να αποκαλύψει και την αιτιολογία της αιματουρίας, όπως στις περιπτώσεις νεφρικής βλάβης, σε περιπτώσεις λοιμώξεων κλπ.
Εφόσον επιβεβαιωθεί η αιματουρία, τότε επιβάλλεται να γίνουν επιπλέον εξετάσεις. Αυτές περιλαμβάνουν το υπερηχογράφημα του ουροποιητικού ή/και την ενδοφλέβια ουρογραφία (πυελογραφία). Η τελευταία στις μέρες μας τείνει να αντικατασταθεί από την αξονική ουρογραφία.
Ανάλογα με τον τύπο της αιματουρίας και τους παράγοντες κινδύνου κάθε ασθενή, ο ουρολόγος μπορεί να συστήσει κυτταρολογική εξέταση ούρων, στην οποία για τρεις συνεχόμενες μέρες, συλλέγονται ούρα και ελέγχονται για την πιθανότητα ύπαρξης καρκινικών κυττάρων.
Τέλος, απαραίτητη και αναντικατάστατη εξέταση στον έλεγχο της αιματουρίας είναι η ουρηθρο-κυστεοσκόπηση. Με τη βοήθεια μιας λεπτής κάμερας, ελέγχεται η ουρήθρα, ο προστάτης (στους άνδρες) και η ουροδόχος κύστη για να αναγνωριστεί το αίτιο της αιματουρίας. Άλλωστε η πλειονότητα των περιπτώσεων αιματουρίας οφείλεται σε παθήσεις αυτής της περιοχής.
Η θεραπεία εξαρτάται από το υποκείμενο νόσημα που θα ανευρεθεί.
Τέλος, πρέπει να έχουμε υπόψιν μας ότι παρά τις εξετάσεις, αίτιο αιματουρίας μπορεί να μην ανευρεθεί. Σε αυτές τις περιπτώσεις, προτείνεται παρακολούθηση, με τακτικές γενικές εξετάσεις ούρων και απεικονιστικό έλεγχο, αναλόγως των παραγόντων κινδύνου που έχει κάθε ασθενής.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ: Για οποιαδήποτε ΑΙΜΑΤΟΥΡΙΑ, ακόμη και αν αυτή εμφανίστηκε μόνο μια φορά, ιδιαίτερα όταν είναι ανώδυνη, θα πρέπει να απευθυνόμαστε στον Ουρολόγο μας, για να αποκλειστεί η πιθανότητα ενός καρκίνου.
*Xειρουργός Ουρολόγος-Ανδρολόγος
Mέλος της Ευρωπαϊκής Ουρολογικής εταιρείας, της Ελληνικής Ουρολογικής εταιρείας, της Κυπριακής Ουρολογικής εταιρείας καθώς και του Ιατρικού Συμβουλίου Κύπρου.
Δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην αντιμετώπιση των προβλημάτων γονιμότητας και σεξουαλικών διαταραχών στον άνδρα, καθώς και στην ενδοσκοπική (χωρίς τομή) αντιμετώπιση των παθήσεων του ουροποιητικού.
Διατηρεί ιδιωτικό ιατρείο στο «Συνέσειο» Ιατρικό Κέντρο στη Λάρνακα (τηλ. 24 641111) καθώς και στην Κλινική «Ευαγγελίστρια» στη Λευκωσία (τηλ. 22 410100).